عقل و دین دو گوهر گرانبهای زندگی انسان است که هیچ ارزشی از ارزش های زندگی به اهمیت و ارجمندی آن دو نیست. حتی حیات که بستر پیدایش عقل و دین است، به مقدار بهره مندی از این دو گوهر ارزش دارد. زندگی مانند صدفی است که اگر خالی از گوهر عقل ودین فرض شود، معنا وارزش خودش را از دست می دهد و از سطح حیات انسانی به سطح حیات حیوانی سقوط می کند. اگر انسانی را فرض کنیم که نه عقل دارد که دانش و آگاهی کسب کند و نه دین دارد که به تعالی روحی برسد و از اسارت شهوت ها وکشش های غریزی رها شود، بی تردید چنین انسانی حیوانی بیش نیست که حیاتش وسیله ای برای اشباع شکم و ارضای شهوت قرار گرفته است. پس عقل و دین از ارزش هایی است که به هیچ روی نمی توان از اهمیت و جایگاه آن در حیات انسان چشم پوشی کرد.
حال سؤال این است که این دو پدیده انسانی که معیار ارزشمندی حیات است، در مقایسه با یکدیگر چه نوع رابطه ای دارند. آیا عقل و دین دو جریان معرفتی و تربیتی مستقل و بی ارتباط با هم هستند؟ بدین معنا که ساحت های فعالیت آن دو متفاوت از دیگری است و هیچ نگاهی نسبت به هم ندارند یا اینکه خطوط تلاقی و زمینه های مشترک میان آن دو وجود دارد؟ در صورت دوم نسبت آن دو با یکدیگر چگونه است؟ آیا با هم تقابل دارند؟ یعنی در آن زمینه های مشترک آموزه های یکی آموزه های دیگری را نفی می کند که نتیجه اش آن است که انسان مجبور به انتخاب یکی از این دو است و نمی تواند از هر دو بهره مند باشد یا با یکدیگر سازگارند و می توانند در کنار هم قرار گیرند؟ بر فرض که با هم سازگار باشند چه نوع تعاملی میان آن دو وجود دارد آیا عقل و دین مکمل یکدیگرند یعنی بخشی از زمینه های مشترک را عقل و بخش دیگر را دین پوشش می دهد به گونه ای که عقل منهای دین و دین منهای عقل ناقص است و کارایی بایسته در زندگی انسان ندارد یا اینکه آن دو کاملاً منطبق بر یکدیگرند. یعنی رهیافت های شان همپوشانی دارند که در این صورت مؤکد ومؤید همدیگر خواهند بود.
در این شماره می‌خوانید:
آیا عقلانیت در جهان اسلام ممکن است؟ / م. عمر چپرا / سکینه محرابی / 15
جایگاه معرفتی عقل در اندیشه علامه طباطبایی / محمدحسین صادقی / 46
رابطه عقل و دین / دکتر سید عبدالحمید معصومی / 68
دین عقلانی و عقلانیت دینی / محمد محقق بلخی/ 84
اسلام و نظریه عقل قدسی / عصمت الله فتحی / 103
عقل در قرآن / آیت الله العظمی سید محمد حسین فضل الله/ محمد جمعه امینی/ 127
